Στα υπέροχα 50

Κακοποίηση ηλικιωμένων: μια πραγματικότητα με όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις ως απόρροια του συνεχώς αυξανόμενου αριθμού των ανθρώπων της Τρίτης Ηλικίας. Μια νοσηρή κατάσταση, που θα προσεγγίσουμε μέσα από μαρτυρίες των ίδιων των ηλικιωμένων που υπέστησαν κακοποίηση. Μαρτυρίες που δείχνουν τον απόηχο μιας τέτοιας πράξης στην υπόλοιπη ζωή τους.

Στην έρευνα, που διεξήγαγε το 2011 το Health Service Executive (Υπηρεσία Υγείας στην Ιρλανδία), συμμετείχαν συνολικά εννέα ηλικιωμένοι (δύο άντρες και επτά γυναίκες) ηλικίας μεταξύ 67 και 83 ετών. Τέσσερις από αυτούς δέχτηκαν κακοποίηση από τον ενήλικο γιο τους, δύο κακοποιήθηκαν από τον σύζυγό τους, ένας άλλος ανέφερε ως θύτη τον γείτονά του, ένας ακόμη κακοποιήθηκε από την ενήλικη κόρη του, ενώ μία κακοποιήθηκε από την ενήλικη κόρη της και τους ενήλικους γιους της. Τα θύματα υπέστησαν σωματική κακοποίηση (επίθεση ή επιβολή ελέγχου από τον θύτη), οικονομική (κλοπή, οικονομική απάτη), υλική (βανδαλισμό ή καταστροφή στα υπάρχοντά τους ή χρήση της ιδιοκτησίας τους για παράνομους σκοπούς) και ψυχολογική (υπέστησαν λεκτική κακοποίηση ή εμποδίστηκαν να έχουν επαφή με τα εγγόνια τους). Επίσης, σε κάποιες περιπτώσεις οι φροντιστές τους παραμέλησαν ή/και αρνήθηκαν τη φροντίδα της υγείας και την περίθαλψη των ηλικιωμένων. Μέσα από τις προσωπικές μαρτυρίες των κακοποιημένων ηλικιωμένων βλέπουμε τις επιπτώσεις στη ζωή τους:

Επιπτώσεις στη σωματική υγεία

Μια ηλικιωμένη δήλωσε ότι μετά την κακοποίησή της άρχισε να νιώθει μεγαλύτερη κόπωση και χειροτέρεψε η γενική κατάσταση της υγείας της. Συγκεκριμένα, είπε: «το σπίτι ήταν συνεχώς σκονισμένο…τα πράγματα όλο και συσσωρεύονταν και δεν μπορούσα να το καθαρίσω…η κατάσταση της υγείας μου ήταν πραγματικά κακή».

Άλλος μίλησε για την επιδείνωση της υγείας του μετά την κακοποίηση που δέχτηκε: «η υγεία μου δεν είναι και η καλύτερη. Παίρνω 15 χάπια/ημέρα και τα πόδια μου δεν είναι καλά».Μια άλλη ηλικιωμένη λέει:«Έχασα τα μαλλιά μου 3 φορές και έπρεπε να κάνω ειδική θεραπεία».

Οι μαρτυρίες δείχνουν ότι η εμπειρία της κακοποίησης επηρεάζει τη συνολική υγεία των ηλικιωμένων είτε επιδεινώνοντας υφιστάμενα προβλήματα υγείας, είτε προκαλώντας άλλα θέματα υγείας όπως τριχόπτωση, χρόνια κόπωση και προβλήματα κινητικότητας.

Επιπτώσεις στην ψυχική υγεία

Και οι εννέα ηλικιωμένοι της έρευνας ανέφεραν ότι η κακοποίηση που δέχτηκαν επηρέασε την ψυχική τους υγεία, προκαλώντας τους διαταραχές ύπνου, άγχος, αγωνία, φόβο, μοναξιά, απομόνωση και έλλειψη εμπιστοσύνης.

Διαταραχές ύπνου

Κάποιοι δήλωσαν ότι δυσκολεύονται να κοιμηθούν είτε γιατί φοβούνται τον θύτη τους, είτε γιατί είναι αναστατωμένοι από την υπό εξέλιξη δικαστική διαδικασία, είτε γιατί έχει επιδεινωθεί η υγεία τους μετά το συμβάν. Πολλοί έπιασαν τον εαυτό τους να ξυπνάει μέσα στη νύχτα και να σκέφτεται συνεχώς το περιστατικό της κακοποίησης ή να φοβάται ποια θα είναι η επόμενη  ενέργεια του θύτη. Άλλοι, πάλι, αναβίωναν για πολύ καιρό στους εφιάλτες τους τη σκηνή της κακοποίησης. Ένας ηλικιωμένος λέει: «εξακολουθώ να έχω εφιάλτες. Μάλιστα, μόλις ένας φίλος μου είπε ότι είδαν τον θύτη εκεί πριν 3 βδομάδες, ονειρεύτηκα ότι μου ξαναεπιτέθηκε, ότι ήταν στη γωνία. Και σας λέω, όταν έχεις τέτοιους εφιάλτες, ξυπνάς τελείως στραγγισμένος σωματικά και ψυχικά. Και την επόμενη φορά φοβάσαι να κλείσεις τα μάτια σου από φόβο μην ξαναονειρευτείς τον εφιάλτη σου».

Αγωνία και άγχος

Και οι εννέα δήλωσαν ότι μετά την κακοποίηση νιώθουν λυπημένοι, πληγωμένοι και αναστατωμένοι. Κάποιοι περιγράφουν ένα αίσθημα κενού και άλλοι αναφέρουν ότι συχνά νιώθουν εκνευρισμένοι και ευσυγκίνητοι. Μια ηλικιωμένη ανέφερε ότι της προκάλεσε τέτοια αισθήματα πόνου η κακοποίηση, που κλαίει συνέχεια. Περιγράφει πόσο δύσκολο της είναι να αναλογιστεί αυτό που πέρασε, γιατί οι αναμνήσεις είναι πολύ επώδυνες: «ήταν όλα (τα στολίδια) σπασμένα…και οι φωτογραφίες και όλα. Δεν έβαλα τίποτα πίσω στη θέση του. Τα άφησα όλα εκεί (στη σοφίτα), είναι όλα εκεί. Δε θέλω να ξαναπάω εκεί. Ήταν πολύ επώδυνο, πολύ επώδυνο το ότι αυτός (το ενήλικο παιδί) με ταπείνωσε στο τέλος της ζωής μου. Συνήθιζα να κλαίω, να κλαίω να κλαίω…δε θέλεις να συζητάς γι΄αυτό…είναι πολύ οδυνηρό».

Ένας άλλος ηλικιωμένος λέει: «δεν ξέρω, στην πραγματικότητα νομίζω πως κάτι έχει πεθάνει μέσα μου.Δεν μπορώ να το εξηγήσω, δεν παίρνω πια την ίδια χαρά από τα πράγματα που κάνω…κάτι λείπει. Αν και λέω ότι είμαι ευτυχισμένος, από πίσω δεν είμαι». Για κάποιους, μάλιστα, τα αισθήματα λύπης, αγωνίας και πόνου ήταν τόσο έντονα, που τους οδήγησαν σε διαταραχές άγχους και σε συμπτώματα κατάθλιψης. Μια ηλικιωμένη ένιωθε ότι τα νεύρα της χειροτέρεψαν: «έχω μια βαριά κατάθλιψη». Άλλη, πάλι, που θεωρούσε τον εαυτό της ως ένα άτομο θετικό, δυναμικό και με αυτοπεποίθηση, περιγράφει πώς η κακοποίηση επηρέασε την αυτοπεποίθησή της και πόσο καλύτερα αισθάνεται από την ώρα που ο θύτης έφυγε από το γειτονικό της σπίτι: «είμαι ούτως ή άλλως ένα υγιές άτομο, αλλά η κακοποίηση με επηρέασε…όλα αυτά τα χρόνια με γέμισε με ένα φοβερό άγχος…ήμουν ένα ερείπιο. Από τη στιγμή που έφυγε αυτός, νιώθω πολύ καλύτερα».

Μοναξιά και απομόνωση

Οι ηλικιωμένοι μίλησαν για τη μοναξιά και την απομόνωση που ένιωσαν ως απόρροια της κακοποίησης. Ορισμένοι ένιωθαν ότι δεν μπορούσαν να εμπιστευτούν κανέναν και ότι δεν μπορούσαν να στραφούν σε κανέναν για βοήθεια και υποστήριξη, ενώ άλλοι ένιωθαν εντελώς απομονωμένοι από την οικογένεια και τους φίλους τους. Για κάποιους η εμπειρία της απομόνωσης ήταν η πιο δύσκολη, σαν να μην υπήρχε καμιά ψυχή στον κόσμο, στην οποία θα μπορούσαν να στραφούν. Το αίσθημα της μοναξιάς το περιγράφει μητέρα, η οποία μετακόμισε σε άλλη πόλη μετά την κακοποίηση, που δέχτηκε από το ενήλικο παιδί της: «κάθε φορά που επέστρεφα στο σπίτι από το δικό του σπίτι (του ενήλικου παιδιού), ακόμα κι όταν ο άντρας μου ήταν εκεί, δεν είχα κανέναν να μιλήσω…πολύ μόνη…ακόμα νιώθω μόνη…εννοώ, δεν έχω κάτσει να εμβαθύνω πάνω σ΄αυτό, αλλά με έχει επηρεάσει τόσο πολύ, που νιώθω αποκομμένη από όλα όσα θέλω να κάνω…και επίσης νιώθω αβοήθητη, γιατί δεν έχω κανέναν να μιλήσω και κανέναν να με βοηθήσει».

Άλλοι περιέγραψαν ότι έχασαν το ενδιαφέρον τους για κοινωνικές δραστηριότητες μετά την κακοποίηση: «δεν έχω καθόλου κοινωνική ζωή. Έχω αποκοπεί από όλους». Ορισμένοι ανέφεραν ότι ο έλεγχος που ασκούσε πάνω τους ο θύτης τους οδηγούσε σε κοινωνική απομόνωση. Μάλιστα, σε κάποιες περιπτώσεις, ο θύτης ήταν αυτός που αποφάσιζε ποιος θα είναι ο κοινωνικός περίγυρος του ηλικιωμένου. Σε περιπτώσεις, δε, που ο θύτης ήταν το ενήλικο παιδί του, εμπόδιζε τις επαφές του ηλικιωμένου με τα εγγόνια του.

Χαμηλή αυτοπεποίθηση

Κάποιοι ηλικιωμένοι αναφέρουν ότι ο θύτης τους υποβίβαζε, γεγονός που επηρέασε την αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμησή τους. «Σε έκανε να αισθάνεσαι ότι είσαι ένα τίποτα», είπε η ηλικιωμένη μητέρα για το ενήλικο παιδί της που την κακοποιούσε, ενώ κάποιοι άλλοι ανέφεραν ότι το ενήλικο παιδί τους απειλούσε ότι θα τους κλείσει σε ίδρυμα.

Ζώντας μέσα στο φόβο

Το αίσθημα του φόβου κυρίευε τους ηλικιωμένους τόσο κατά τη διάρκεια όσο και μετά την κακοποίηση. Φοβόντουσαν ότι θα ξαναδεχτούν σωματική επίθεση από τον θύτη τους. Μια ηλικιωμένη περιγράφει πώς προσπαθούσε να αποφύγει τον σύζυγό-θύτη της: «συνήθιζα να κρύβομαι πίσω από την κουρτίνα. Έμπαινα μέσα στην ντουλάπα, έμπαινα κάτω από το κρεβάτι να κρυφτώ. Ήταν σαν να είσαι σε φυλακή, σε μια μαύρη τρύπα και δεν μπορείς να δεις φως πουθενά. Μ΄έβαλε στη φυλακή και με κράτησε εκεί».

Σε μια άλλη περίπτωση ήταν τόσο έντονος ο φόβος για τον θύτη-γείτονά της που αναγκαζόταν να κλειδώνεται μέσα στο ίδιο της το σπίτι: «τη νύχτα φοβόμουν ακόμα και έξω στον κάδο να πάω. Όταν άκουγα κάποιον θόρυβο μέσα στη νύχτα, πεταγόμουν, γιατί  νόμιζα ότι έρχεται ο γείτονας. Όσο καιρό ήταν αυτός εκεί, κλείδωνα κάθε εσωτερική πόρτα. Ποτέ δεν πήγαινα για ύπνο χωρίς να κλειδωθώ μέσα στο υπνοδωμάτιό μου. Ήμουν σαν φυλακισμένη». Ο φόβος μιας άλλης ηλικιωμένης για την απρόβλεπτη συμπεριφορά του θύτη-συζύγου της την ανάγκασε να εγκαταλείψει το σπίτι της: «ένιωθα τρομοκρατημένη, υποθέτω γιατί δεν είχε ξανασυμβεί κάτι τέτοιο. Ποτέ δεν πίστευα ότι θα συνέβαινε κάτι τέτοιο…ήμουν πολύ τρομοκρατημένη, για να παραμείνω στο σπίτι μαζί του. Δεν ξέρεις πώς θα αντιδράσει, ειδικά όταν πρόκειται για ψυχική ασθένεια. Πάντα είχα τον φόβο ότι θα πληγώσει και τον σκύλο μου, για να πληγώσει εμένα».

Πολλοί παραμένουν τρομοκρατημένοι για αρκετό καιρό μετά την κακοποίηση, καθώς φοβούνται πως κάποια μέρα ο θύτης θα γυρίσει, για να πάρει εκδίκηση. «Πολύ φοβάμαι πως κάποια μέρα θα γυρίσει ξαφνικά πίσω σε μένα, γιατί καταδικάστηκε για όλα αυτά», τονίζει χαρακτηριστικά παθούσα ηλικιωμένη.

Οικονομικές επιπτώσεις

Ορισμένοι από τους συμμετέχοντες, προκειμένου να γλυτώσουν από τον θύτη, αναγκάστηκαν να αλλάξουν τον τόπο διαμονής τους. Αυτή η αλλαγή σπιτιού, όμως, είχε ως αποτέλεσμα να βρεθούν απέναντι σε πολλά οικονομικά προβλήματα. «Από την ώρα που άλλαξα σπίτι δυσκολεύομαι να πληρώσω το νοίκι, τους λογαριασμούς, τη θέρμανση», σημειώνει ένας εξ αυτών.

Οι παραπάνω μαρτυρίες καταδεικνύουν ότι ένα περιστατικό κακοποίησης δεν τελειώνει, όταν αυτό παύει να υφίσταται. Η επίδραση της κακοποίησης στον εύθραυστο ψυχισμό των ανθρώπων της Τρίτης Ηλικίας μπορεί να συνεχιστεί για το υπόλοιπο της ζωής τους. Πρόκειται για ένα μείζον κοινωνικό πρόβλημα που αντανακλά τις αξίες της σύγχρονης κοινωνίας. Η αντιμετώπιση της κακοποίησης των ηλικιωμένων μας αφορά όλους, γιατί οφείλουμε να αξιώνουμε μια αξιοπρεπή ζωή για όλα τα μέλη της κοινωνίας και, πολύ περισσότερο, για τα πιο ευάλωτα και να μην ανεχόμαστε να συμβαίνουν δίπλα μας τέτοια περιστατικά. Γιατί, όπως λέει ο Βρετανός συγγραφέας, Somerset Maugham:

Η ανεκτικότητα είναι μια άλλη ονομασία για την αδιαφορία.

Για περιστατικά καταγγελίας κακομεταχείρισης, κακοποίησης ή παραμέλησης ηλικιωμένων λειτουργεί η Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή SOS 1065.

Περισσότερες πληροφορίες στο Older People’s Experiences of Mistreatment and Abuse

Photo: Grandmother by Chris Marchant is licensed under CC BY 2.0

πηγή:https://www.gernaoallios.gr/